Travmanın Sessiz Yankıları: Zihinde ve Bedende İzler

Travmatik bir olay sonrası birey, duygusal, bilişsel ve fiziksel olarak derin etkiler yaşayabilir. Belirli bir olayın travmatik olup olmadığını değerlendirmek kişiye bağlıdır. İki kişi aynı zorlayıcı olayı yaşayabilir; biri uzun süre devam eden stres belirtileri göstererek travmatize olabilirken diğeri nispeten etkilenmeden kalabilir. Travmanın insan kaynaklı, tekrarlayan, öngörülemez, çok yönlü ve sadistik olması, özellikle çocukluk döneminde gerçekleşmesi, psikolojik etkileri artırır. Bu olaylar genellikle güç istismarı, güven ihlali, çaresizlik, acı, kafa karışıklığı ve kayıp gibi unsurları içerir.

Travmatik Olayların Türleri

Travmatik olaylar geniş bir yelpazeyi kapsar ve şunları içerebilir:

  • Çocukluk çağı istismarı ve ihmali
  • Yakın partner şiddeti
  • Savaş, yangınlar ve doğal afetler
  • Kazalar
  • Cinsel istismar ve fiziksel saldırı
  • İşkence ve aile içi şiddet
  • Duygusal istismar
  • Başkasının intiharı veya cinayetiyle karşılaşma
  • Önemli kayıplar ve ayrılıklar
  • Yaşamı tehdit eden tıbbi durumlar

Bu olaylar, tek seferlik ya da kronik ve tekrarlayan durumlar olabilir. Tek seferlik travmalar ne kadar yoğun olursa olsun, en ciddi ruh sağlığı sorunlarına yol açanlar genellikle uzun süreli ve tekrarlayan travmatik deneyimlerdir.

Kişilerarası Travma ve Yeniden Kurban Olma

Kişilerarası travmalar, cinsiyet, ırk, sınıf, beden, cinsel yönelim veya din ayrımı gözetmeksizin herkesi etkileyebilir. İnsan kaynaklı kasıtlı stresörler, kazalar veya doğal felaketlerden daha travmatik olabilir. Bağımlı olunan bir ilişkide (örneğin ebeveyn-çocuk ilişkisi) istismar ve ihmal, kişinin travmasını daha da derinleştirebilir. Bu bireyler, büyük kayıplar ve güven ihlalleri yaşayarak zarar görme ve istismar beklentileriyle dolu bir dünya görüşüne sahip olabilirler. Araştırmalar, çocuklukta istismar gören bireylerin, ergenlik ve yetişkinlik dönemlerinde yeniden travma yaşama riskinin arttığını göstermektedir.

Travmanın Psikolojik Etkileri

Travmanın psikolojik etkileri karmaşıktır ve travma mağdurları çeşitli psikiyatrik tanılar alabilir. Yaygın psikolojik etkiler arasında:

  • Madde bağımlılığı ve kötüye kullanımı
  • Kişilik bozuklukları (özellikle sınırda kişilik bozukluğu)
  • Depresyon (majör depresyon, psikotik depresyon, travmatik yas)
  • Kaygı ve panik bozuklukları
  • Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)
  • Dissosiyatif bozukluklar
  • Somatik belirtiler ve bağlantılı bozukluklar
  • Yeme bozuklukları
  • Çocukluk Çağı Travmaları

Çocukluk çağı travmaları (ÇÇT), bireylerin 18 yaşından önce maruz kaldığı cinsel, fiziksel ve duygusal istismar ve ihmali kapsar. Erken yaşlarda tekrarlayan travmalar yaşayan bireyler, kendilerini psikolojik zarardan korumak için geliştirdikleri başa çıkma stratejilerini sürdürme eğilimindedir. Bu stratejiler zamanla işlevsiz hale gelebilir ve kişinin istediği hayatı yaşamasını engelleyebilir.

Kompleks Travma

Son araştırmalar, bir bireyin yaşamı boyunca yaşadığı kişilerarası travmaların sayısı ve çeşitliliğinin, sonraki psikolojik semptomlar ve bozuklukların kapsamını önemli ölçüde öngördüğünü göstermektedir. Yüksek seviyelerde, kompleks travma olarak adlandırılıran bu durum , bireyin zaman içinde birden fazla, genellikle uzun süreli veya genişletilmiş travmalara maruz kalmasıdır. 

Duygusal Travma ve Etkileri

Duygusal travma, acı verici ve korkutucu deneyimlerin uzun vadeli etkilerinden kaynaklanır. Eğer bu tür deneyimler sırasında duygusal destek sağlanmazsa, bu durum zihnimizde, beynimizde ve bedenimizde izler bırakır ve gelişimimizi engelleyebilir. Duygusal travmaların sonuçları çocukluk döneminde yaşandığında daha belirgin ve kalıcı olur. Duygusal ihmal, çocuğun psikolojik ihtiyaçlarına yanıt vermemek, sevgi ve şefkat sunmamak, sosyal gelişimini desteklememek gibi durumlardır. Duygusal istismar ise, çocuğun yeteneklerinin,kapasite ve isteklerinin süregelen biçimde  küçümsenmesi, kendinden çok büyük güçlerle veya terk edilmekle tehdit edilmesi veya yaşına uygun olmayan istekler gibi durumlar ile karşı karşıya kalması sayılabilir.

Duygusal istismar, çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir:

  • Bağırma ve küfretme
  • Değer vermeme ve aşırı baskı kurma
  • Lakap takma ve alay etme
  • Yalnız bırakma ve korkutma
  • Önemsememe ve küçük düşürme
  • Bağımlı kılma ve aşırı koruma
  • Yaşının üzerinde sorumluluk bekleme
  • Kardeş ayrımı yapma
  • Duygusal İstismarın Etkileri

Çocukken duygusal istismara maruz kalan birçok kişi, yaşamlarının ilerleyen dönemlerinde bazı belirtiler gösterebilir:

  • Azalmış sosyal destek hissi
  • Düşük hayat memnuniyeti
  • Umutsuzluk ve düşük benlik saygısı
  • Nörobiyolojik değişiklikler (stres yanıt sistemlerinde ve beyin yapısında)
  • Psikiyatrik bozukluklar: depresyon, anksiyete, yeme bozuklukları, intihar düşünceleri, psikoz, kişilik bozuklukları ve madde bağımlılığı
  • Duygusal İstismarın Yaygınlığı

Araştırmalar, duygusal istismarın tüm çocukluk çağı travmaları (ÇÇT) arasında en yaygın olanı ve en geniş kapsamlı olumsuz ruh sağlığı etkilerine sahip olabileceğini göstermektedir. Türkiye'de yapılan klinik araştırmalar, çocukluk çağında duygusal istismara maruz kalan bireylerde duygu durum ve anksiyete bozukluklarının daha sık görüldüğünü ortaya koymuştur. Ayrıca, obsesif kompulsif bozukluğu olan bireylerin, normal bireylere kıyasla daha yüksek oranda duygusal istismar ve ihmal bildirdikleri bulunmuştur.

Duygusal travmaların diğer travmalardan farkları nelerdir?

Travmalar fiziksel yaralanmalar, doğal afetler veya ciddi kazalar gibi somut olaylar sonucu ortaya çıkabilirken duygusal travma ise genellikle uzun süreli, tekrarlayan ve kronik durumlar sonucu meydana gelir ve kişi tarafından yaşadığı deneyimin farkedilmesi daha zordur. Özellikle de yaşam boyu süren duygusal istismar yaşantılarında kişiler çeşitli semptomlar göstermelerine karşın  durumun farkına varmayabilir. 

Duygusal travmanın etkileri, kişinin benlik saygısı, güven duygusu ve duygusal denge üzerinde derin ve kalıcı izler bırakabilir. 

Travmada Terapi Yaklaşımları

Psikodinamik terapi, geçmişin mevcut duygular ve davranışlar üzerindeki etkisini anlamamıza yardımcı olur. Geçmiş travmatik deneyimlerin güncel yaşam üzerindeki etkilerini çözmeyi hedeflemekle birlikte; kompleks travmanın etkileri üzerinde çalışılarak pozitif terapötik ilişki, empati, sıcaklık, uyum ve olumlu bakış gibi bileşenlere odaklandığında faydalı olduğu görülmüştür.Bu tarz ilişkisel yaklaşımlar, özellikle kişilerarası problemler ve bağlanma ile ilgili sorunlar üzerinde etkili olabilir.

Somatik terapi yaklaşımları, bedenin travmatik deneyimlerden nasıl etkilendiğini ve bu etkilerin nasıl serbest bırakılabileceğini ele alır.

EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme) terapisi, travmatik anıların beyinde saklanma şeklini değiştirmeyi hedefler. 

Bilişsel davranışçı terapi (BDT),travmada kullanımında, bireyin travmatik olaylarla ilgili yanlış inançlarını ve düşüncelerini tanımlamasına ve bunları değiştirmesine yardımcı olur. BDT, özellikle travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ve anksiyete gibi durumlarda etkilidir.

Travma odaklı bilişsel davranışçı terapi (BDT) ise, özellikle çocuklar ve gençler için kullanılır ve yanlış inançları ve sağlıksız davranış kalıplarını düzeltmeye yardımcı olur.

Kaynakça

Briere,J.N.,Scott,C.(2014).Travma Terapisinin İlkeleri.İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

 Çelik,F.G.H.,Hocaoğlu,Ç.(2018).Childhood Traumas: A Review,  Sakarya Tıp Dergisi 2018, 8(4):695-711  

Duman,N.(2019).Yetişkin psikolojik istismarını tanımak.International Journal of Social Sciences and Education Research.https://doi.org/10.24289/ijsser.478248


Orbay,İ.(2022).Görünmeyene Işık Tutmak: Psikolojik Şiddet .Journal of Society & Social Work, https://doi.org/10.33417/tsh.975139


Brom D, . Stokar,Y. 1 Lawi,C. 3 Nuriel Porat,V. Ziv ,Y. Lerner ,K.Ross,G. (2017). Somatic experiencing for posttraumatic stress disorder: A randomized controlled outcome study.Journal of Traumatic Stress,DOI: 10.1002/jts.22189


https://www.apa.org/ptsd-guideline/treatments/eye-movement-reprocessing


 Kumari,V. (2020) .Emotional abuse and neglect: time to focus on prevention and mental health consequences ,The British Journal of Psychiatry , doi: 10.1192/bjp.2020.154

 

Yazar: Psikolog Cansu Demirdöğen

14 Şubat 2025